13. NẾU TA BIẾN MẤT
B
iết câu này không, nếu yêu thích việc mình làm, bạn sẽ không phải làm việc ngày nào trong cuộc đời này cả.Hồi trẻ tôi đâu có hiểu, nên cũng ôm bao ngọn lửa phừng phực tuổi bất khả chiến bại như các bạn hôm nay, tôi chỉ biết có một điều, work defines who I am – công việc định nghĩa tôi là ai. Trời ơi, cực kỳ nhạy cảm chuyện mình đang làm công ty nào, chức vị gì, lương có cao hơn chỗ cũ hôn. Hơn chút thôi cũng được. Miễn có cao hơn để còn nổ với bạn bè. Tâm thế vậy, nên đổi chỗ làm tùy theo cơ hội. Hễ có cơ hội nào bóng bẩy hơn một chút là bị thôi miên. Cho nên, hai công việc đầu đời, đã đổi việc từ thư ký qua thành thư ký. Thiệt luôn! Giờ nghĩ lại thấy mình thật trẻ trâu, chẳng hiểu gì về giá trị công việc trong sự phát triển của bản thân. Phũ phàng nhất là bỏ công việc đã và đang dạy mình quá nhiều kiến thức, kỹ năng để đi làm một thứ mà giờ nghĩ lại chẳng còn nhớ là làm gì và để lại ký ức gì trong đời mình nữa.
Khi xong một quãng đời làm việc đâu đó, bạn có bao giờ tự hỏi, ủa mình vừa phí một phần cuộc đời cho những việc làm vô nghĩa, hay bạn vừa có một trải nghiệm tuyệt vời giúp bạn lớn lên? Khi đi tìm một công việc mới, bạn có bao giờ hỏi, tại sao bạn muốn công việc mới? Nếu chỉ là để tìm được một công việc cho nó đỡ thất nghiệp thì thôi miễn bàn. Nếu để lương cao hơn, chức nghe kinh hơn thì có lẽ nên hỏi tiếp, bạn có sẵn sàng fast forward – tua nhanh một quãng đời trong cuộc sống hữu hạn của mình cho việc mà chẳng ai còn nhớ, kể cả mình, khi nó đã trôi qua? Nếu bạn để mặc cho cuộc đời nó trôi, vô cảm theo sự trôi nổi của công việc mà chẳng buồn suy nghĩ thì, phải chăng bạn đang phí phạm thời gian còn lại của mình trên thế giới? Hay bạn nghĩ mình là người nhện, không có bạn ra tay cứu vớt thì công ty này không tồn tại nổi? Hay bạn nghĩ mình bất khả thay thế?
⇒ Thiết Kế Trải Nghiệm
Tôi gặp Brigitte tại hội thảo thiết kế trải nghiệm (experience design) tại Aarhus, Đan Mạch. Brigitte là giám đốc nhân sự toàn cầu của một tập đoàn lớn, có văn phòng ở năm châu. Hỏi, ủa Brigitte tham dự hội thảo này để làm chi. Cô trả lời, để tìm giải pháp cho vấn đề tỷ lệ nghỉ việc ở tập đoàn cao quá.
Ủa Brigitte có làm phỏng vấn người nghỉ việc để tìm hiểu tại sao không?
Có chớ. Tập đoàn trả lương rất cao, chính sách lợi ích rất tốt, nhưng cứ làm một thời gian là xin nghỉ hết. Cơ bản là vì công việc áp lực quá, nên họ đi tìm việc khác lương thấp hơn cũng được, miễn sao đỡ áp lực, đỡ stress, cuộc sống nhẹ nhàng thoải mái hơn. Chúng tôi đã từng tưởng là lương thưởng cao là đủ.
Vậy bạn nghĩ sẽ phải cần gì nữa?
Tôi nghĩ là ai trong đời cũng cần ý nghĩa cho cuộc sống của mình. Công việc là một phần đời và cũng cần gắn kết với ý nghĩa cuộc sống rất cá nhân của họ. Nên tôi hy vọng sẽ tìm ra cách thiết kế trải nghiệm hành trình sự nghiệp, giúp nhân viên cảm thấy họ đang đóng góp vào một mục đích lớn lao hơn.
Nhưng điều đó cũng đồng nghĩa với việc chính mục đích xã hội của tập đoàn phải thật, và niềm tin cùng với hành động của lãnh đạo phải thật. Đâu có gì tệ hơn là chỉ làm như một chiến dịch giữ người? Cái gì thật nó sẽ vững bền và kết nối con người bằng sức mạnh vô hình của nó.
Tôi rất cảm thông với những gì Brigitte nói. Cách tôi tiếp cận công việc là hiểu rõ mục đích sống của mình, rồi từ đó lựa chọn những kênh làm việc và công ty phù hợp để tham gia. Chưa bao giờ là ngược lại. Tôi hay nói với các bạn trẻ, công ty nó cũng giống như một chiếc xe, là phương tiện vận chuyển để đưa ta đến gần hơn với mục đích sống của mình. Nếu mục đích sống của tôi là tạo ra ảnh hưởng tích cực đến cuộc sống con người, tôi sẽ quan tâm công việc tôi chọn có giúp tôi thực hiện mục đích tôi theo đuổi hay không. Nếu có thì sẽ toàn tâm toàn ý. Nếu không thì không cần phải lao xao đo đếm thiệt hơn. Tiền tài, vật chất có thể giữ chân con người một thời gian, nhưng ai rồi cũng mệt. Đã có biết bao người nửa đời, cuối đời đi làm hốt hoảng, tại sao tôi lại đốt cả tuổi thanh xuân của mình vào những công việc không tên.
⇒ Irreplaceable – Không Thể Thay Thế
Nhiều bạn nghĩ rằng chẳng ai có thể thay thế được mình, rằng ta là irreplaceable– không thể thay thế được, vì ta giỏi, vì thiếu ta thì cả thế giới này sụp đổ, rằng họ chẳng thể nào sống được nếu chẳng có ta, rằng ta tạo ra họ và họ sẽ không bao giờ làm nên trò trống gì nếu không có bàn tay ảo thuật của ta. Cái đó gọi là ngạo mạn. Và người giỏi thường chết vì ngạo mạn.
Ngạn ngữ có câu, núi cao luôn có núi cao hơn, người giỏi luôn có người giỏi hơn. Cuộc đời là như thế, và chẳng ai trên đời này mà không thể thay thế cả. Tôi có người quen ở Singapore, toàn làm CEO công ty lớn, trong đó có một tập đoàn bạn làm đến gần chục năm. Một ngày kia vì bất mãn, bạn quyết định nghỉ việc. Và bạn trông chờ sự sụp đổ hay khốn đốn của cả hệ thống vận hành này. Vì bạn là người dựng nên nó. Vì bạn là người không thể thiếu được cho hệ thống ấy vận hành. Rồi bạn nghỉ. Rồi chẳng có chuyện gì xảy ra. Hệ thống vẫn vận hành. Và tập đoàn vẫn tồn tại. Nội bộ họ có rối một chút, có chao đảo một chút, rồi cũng có người khác được đưa vào. Bạn ngỡ ngàng, à thì ra mình có thể thay thế được.
Mà hồi trẻ tôi cũng hay ảo tưởng vậy lắm. Toàn tưởng mình siêu nhơn không. Nghỉ việc rồi mới thấy, ủa không có mợ chợ vẫn đông. Nên mấy người tâm sự chán quá nhưng em không nghỉ được vì họ rất cần em nên tỉnh dậy đi nghe. Mơ một giấc đẹp vậy là quá đủ. Có khi cái họ cần là nhấn nút refresh – tái tạo và trong màn hình mới có khi không cần bạn.
⇒ Ikigai
Cũng như bạn, tôi đã từng mất phương hướng trên hành trình sự nghiệp, và cũng đã tìm lại mình bằng một khái niệm sống rất đơn giản đã tồn tại bao đời của người Nhật tên là Ikigai. Ikigai dịch nôm na cho dễ hiểu là reason to live – lẽ sống, khái niệm về sống sao cho cuộc đời có ý nghĩa, có mục đích.Để tìm ra lẽ sống hay mục đích sống cho bản thân, để bản thân không còn mất phương hướng, bạn đừng nghĩ ngợi chi quá cao xa và triết lý. Hỏi mình 4 câu hỏi sau đây. Bạn thử ngồi xuống, một mình, trong tĩnh lặng, hỏi, suy nghĩ thấu đáo, và viết ra câu trả lời cho từng câu hỏi. Sự giao thoa của những câu trả lời đó chính là nghề nghiệp mà bạn nên theo đuổi. Việc này bạn phải tự làm thôi. Chỉ có bản thân tìm được phương hướng cho bản thân. Người khác chẳng ai hiểu bạn đủ để làm bài này giúp bạn đâu nhé. Đừng trông chờ vào ai khác. Cứ dựa vào bản thân mình trước đã. Bạn sẵn sàng giấy bút hết chưa?
4 câu hỏi đây bạn:
- What do you love – Bạn yêu thích điều gì? Đừng nghĩ hạn hẹp trong vòng công việc, nghề nghiệp. Bất cứ chuyện gì bạn yêu thích cứ ghi ra hết. Ví dụ có bạn đã từng nói với tôi em không thích học luật chút nào hết. Em chỉ thích đi làm công tác bảo vệ môi trường thôi. Vậy là bạn có ý thích rồi đó. Ai cũng có chuyện mình yêu thích. Có người sẽ là đọc sách, có người sẽ là chơi với trẻ con, có người sẽ là đi đây đi đó, v.v. Thích gì cứ ghi ra hết ở đây, khoan suy nghĩ chuyện gì khác.
- What are you good at – Bạn giỏi mảng gì? Ai cũng giỏi một thứ gì đó, cũng có một điểm mạnh gì đó. Người thì giỏi nghĩ ra ý tưởng mới. Người thì giỏi con số. Người thì giỏi giao tiếp, tạo quan hệ, v.v. Bạn đừng nói em không giỏi gì hết nhe. Suy nghĩ đi và tự tin là mình có giỏi ít nhất là một thứ.
- What does the world need from you – Thế giới cần gì ở bạn? Câu hỏi này là ngụ ý bạn nghĩ mình giúp được gì cho mọi người, cho cộng đồng, cho xã hội, cho đất nước này? Ví dụ bạn thấy thực phẩm bẩn làm tổn hại cuộc sống của con người quá nên bạn nghĩ thế giới cần bạn giúp mang thực phẩm sạch, xanh và tử tế đến cho mọi người.
- What can you be paid for – Làm gì để được trả lương hay kiếm ra tiền? Đây là tập hợp tất cả những việc bạn có thể làm trong khả năng của mình để kiếm ra tiền nuôi sống bản thân. Nói gì thì nói, cũng phải sống chứ phải không?
Ghi hết ra xong, bạn đi tìm cho mình giao thoa của những câu trả lời trên để có thể làm được nghề nghiệp hay công việc mình yêu thích, theo thế mạnh của bản thân, theo nhu cầu của xã hội và kiếm ra tiền. Cứ bình tĩnh, từ tốn mà suy nghĩ. Viết ra, phản tư, suy đi xét lại về những câu hỏi và câu trả lời trên. Rồi một buổi sáng dễ thương nào đó bạn sẽ vỡ ra, à đây là việc cần làm. Được thì đi đâu đó khỏi nơi bạn thường làm việc hay sinh hoạt, hòa mình vào thiên nhiên, cho phép mình ngắt kết nối với thế giới vài giờ để thở sâu, thư giãn, thả cho suy nghĩ của mình tự do đối thoại với bản thân. Mong các bạn sẽ tìm được cho mình hướng đi mới và làm lành với thế giới này, bạn nhé.
- Giao thoa giữa điều bạn yêu thích và chuyện bạn giỏi chính là passion – đam mê
- Giao thoa giữa điều bạn yêu thích và điều thế giới cần ở bạn chính là mission – sứ mệnh của bạn
- Giao thoa giữa điều thế giới cần ở bạn và việc bạn có thể làm để kiếm sống là vocation – nghề nghiệp
- Giao thoa giữa thứ bạn giỏi và việc bạn có thể làm để kiếm sống là profession – chuyên môn của bạn
- Giao thoa của đam mê, sứ mệnh, nghề nghiệp và chuyên môn của bạn là Ikigai
Nguồn:Diễn đàn kinh tế thế giới
⇒ If You Disappear Nếu Ta Biến Mất
Trong cuộc đời đi làm của mình, có lẽ thành công nhất của tôi không phải là lương bao nhiêu và địa vị thế nào. Mà tự hào nhất là luôn luôn tạo ra giá trị unexpected - không ai ngờ tới. Khi nhận một công việc, vị trí, nhiệm vụ, tôi luôn tự hỏi mình, giá trị một người bình thường sẽ tạo ra, theo mong muốn tiêu chuẩn của tổ chức khi nhận công việc này là gì, và giá trị có đóng mộc thương hiệu cá nhân của tôi là gì. Câu hỏi này, tôi hỏi mình khi bắt đầu, và lặp đi lặp lại trong suốt quá trình làm dự án. Chưa một ngày, tôi nghĩ là giá trị mình tạo ra đã đủ. Trên đời luôn luôn có những cách tiếp cận hay hơn, hiệu quả hơn, hào hứng hơn, chỉ là cá nhân thiển cận của mình chưa chạm được đấy thôi. Và vì vậy, tôi luôn giữ cho đầu óc mình thật mở, để tiếp nhận thêm cái hay, cái mới, và không ngừng sáng tạo giải pháp mới, giá trị mới cho tổ chức mà không chờ ai yêu cầu hay mong đợi gì từ mình cả.
Bao năm đi qua, chẳng còn đi làm thuê nữa, nhưng ông chủ tịch, và tất cả dàn lãnh đạo cứ vài tháng là gọi hỏi thăm, trao đổi, và mang đến cho tôi không biết bao nhiêu là cơ hội cho đến bây giờ. Giá trị, là thứ không có visa hay thời hạn, không bị đóng khung trong bốn bức tường của một tổ chức nào. Giá trị du hành vượt không gian thời gian, không bao giờ mất tầm ảnh hưởng, và vượt ra khỏi mọi sự tính toán nhỏ nhen, thiển cận của đời thường. Cũng vì vậy, tôi đặc biệt trân quý và tạo điều kiện cho những người tự bản thân luôn chủ động tạo ra giá trị, dù lớn nhỏ, dù hoàn hảo hay vừa chớm nảy mầm. Tôi chọn bỏ qua những kẻ chỉ giỏi lạng lách, né tránh, ngồi đơ mặt chờ người ta giao việc, hay đợi la hét, nặng nhẹ mới miễn cưỡng đi làm.
Tại Việt Nam tôi thấy nhiều người đi làm, có lẽ một phần do giáo dục và môi trường, chỉ thích né việc. Làm sao mà chỉ làm vừa đủ thứ người ta yêu cầu, im thin thít không hề chủ động đưa ý kiến và tạo ra giá trị, né tất cả nếu có thể cho nó khỏe tấm thân lười biếng, hoặc sàng qua sàng lại cho có rồi đẩy hết việc cho người ta. Bạn thử hỏi mình câu này, if you disappear - nếu bạn biến mất, bốc hơi ngay trong giờ phút này, chuyện gì có thể xảy ra cho tổ chức? Nếu bạn là mắc xích không thể thiếu, quan trọng hàng đầu vì những giá trị bạn luôn tạo ra, có lẽ tổ chức sẽ có phần hụt hẫng. Không ai là không thay thế được, nhưng người ta sẽ luôn nhớ đến giá trị mà bạn đã tạo ra.
Còn nếu bạn biến mất, mà một ngày vẫn cứ trôi qua như mấy vạn ngày, thì bạn lăn lông lốc trong trần gian này để làm gì nhỉ? Ở, người ta không trân trọng mình, có khi còn mệt mỏi vì cái sự tào lao của mình. Đi, có hay không có bạn cũng chả sao. Vậy, giá trị của bạn nằm ở đâu? Hay bạn là người vô giá trị? Hay bạn dành hẳn 1/3 cuộc đời mình chỉ để trôi vật vờ cho có? Hay ta fast forward cuộc đời mình cho rồi vì nó chẳng có nội dung gì đáng để dừng lại mà xem?
Giờ, bạn thử lấy cái remote và bấm stop xem sao. Hỏi mình, nếu bạn biến mất ngay giờ phút này thì có chuyện gì xảy ra không nhỉ? Vậy ta có tạo ra giá trị cho tổ chức, cho bản thân, cho chính cuộc đời mình? Hay ta đang lăn lăn như hạt bụi bên đường, chờ đến ngày hóa kiếp? Nếu không, có lẽ ta cần tháo cái tư duy né tránh và quăng nó vào sọt rác, và thay bằng tư duy giá trị - value creation để thay đổi tương lai và cả cuộc đời mình.
Nếu ta biến mất...
Vienna, 17/06/2019
